2 mei 2002: Oude discussie

Verschenen in AutomatiseringGids nr.18

De discussie die Hans Mulder en Victor van Reijswoud 5 april zijn gestart, is oud. De relativiteit van de vergelijking met de bouwwereld is reeds lang onderkend en het is jammer dat deze discussie nu weer nieuw leven wordt ingeblazen. Een vergelijking met de overigens briljante ontwerpen van Escher en, elders, met bijvoorbeeld de bizarre gebouwen in Barcelona van Gaudi als grote voorbeelden en referentiemodellen is grote onzin. Zijn er bouwarchitecten die op die manier gebouwen ontwerpen en laten bouwen? Nee, Escher en Gaudi zijn eenlingen, kunstenaars die ons de relativiteit laten zien van waar we mee bezig zijn. In de praktijk kan ik me wel een paar situaties herinneren die vergelijkbaar zijn met de nogal afwijkende gedachten over ruimte en inrichting van Gaudi, maar gedachten die vergelijkbaar zijn met de ‘waterval’ van Escher kan ik me niet herinneren (en ook niet voorstellen).

Van Reijswoud en Mulder gaan verder erg slordig om met de termen IT-architect (ook wel business-architect of business/IT-architect) en informatie-architect. Een IT-architect is geen informatie-architect en een informatie-architect geen IT-architect. Mensen die nadenken over informatie als bedrijfsmiddel/productiefactor hebben een ander profiel en een andere achtergrond dan mensen die nadenken over de inzet van IT als oplossing.

Architect
De vergelijking met de bouwwereld gaat, zoals gezegd, inderdaad beperkt op. Het is dan ook een vergelijking, niet een soort template die of model dat we moeten invullen voor een andere tak van sport. Daarbij is het vak van bouwarchitect in een aantal opzichten nog het best vergelijkbaar met dat van de IT-architect. De bouwarchitect ontwerpt immers gebouwen tot in een flinke mate van detail. Die mate van detail is nodig om de echte bouwers voldoende houvast te geven om het gewenste te realiseren, waarbij alleen vrijheid bestaat op de punten waar het de ‘klant’ om het even is hoe en waarmee het een en ander wordt gerealiseerd. De (business/)IT-architect werkt met en aan oplossingen. De huidige IT-architect is dan ook een breed denkende ‘functioneel’ ontwerper, die oplossingen inpast in het geheel van bestaande oplossingen: het informatielandschap. Het is daarbij maar de vraag of we de IT-architect op termijn nog een architect zullen noemen, de term ontwerper past gewoon beter.

Van Reijswoud en Mulder halen terecht een internationale spraakverwarring aan over wat een informatie-architect doet. De eerste stroming, die vooral voorkomt in de VS en het Verenigd Koninkrijk, ziet de informatie-architect als iemand die werkt aan het informatielandschap van een organisatie. Deze informatie-architect is een soort applicatiespecialist, waarbij bijvoorbeeld kennis van het bouwen van websites tot de beroepseisen hoort. Een tweede stroming ziet de informatie-architect als de specialist die alles weet van het bedrijfsmiddel/de productiefactor ‘informatie’.

Informatiespecialist
Deze uitleg past goed bij wat de informatie-analist doet/deed, maar dan breder in de organisatie. Een informatie-architect werkt niet projectmatig maar (organisatie)breed.
In de eerste uitleg is de informatie-architect een IT’er met specialistische kennis van applicaties, in de 2e is hij een informatiespecialist die los van IT-oplossingen aan de informatie en communicatie in de organisatie werkt. In relatie tot de bouwwereld kan het werk van de bouwarchitect dus in zekere zin vergeleken worden met wat de IT-architect en de informatiearchitect in de 1e uitleg doen. De informatiearchitect in de 2e uitleg is meer een planoloog, iemand die zich met vraagstukken bezighoudt die vergelijkbaar zijn met ‘ruimtelijke ordening’. Deze laatste architect beheert de kennis die een organisatie heeft van zijn informatie (en communicatie) en stelt die in de vorm van specificaties van eisen aan aannemers ter beschikking.

De vergelijking met de bouwwereld is niet meer dan een vergelijking die een eerste aanzet heeft gegeven voor hoe we vakmatig met de informatievoorziening van organisaties bezig moeten zijn. Als je de vergelijking breed doortrekt en bepalend laat zijn voor de informatie-industrie kom je een aantal problemen tegen waar de vergelijking mank gaat. Dat is ook te verwachten, want elektriciteit is geen informatiestroom, een buitendeur is geen interface en een façade is geen systeemgedrag, een slaapkamer is geen renteberekening.

Aannemer
Het volgende uitgangspunt uit de bouwwereld geldt overigens net zo hard voor de informatiewereld: je moet een architect niet willen vinden bij een aannemer. Aannemers noemen hun goede ontwerpers business/IT-architecten en verdienen daar op dit moment veel geld aan. Informatie-architecten zitten in de organisatie zelf of in kleinere adviesbureaus die onafhankelijk van de oplossingsmethoden opereren. Een vergelijking met de bouwwereld die zeker wel opgaat.

Van Reijswoud en Mulder breken in dit artikel een lans voor een grotere invloed van de aannemers in het denkproces van organisaties over hun informatie. De praktijk laat echter zien dat een grote invloed van aannemers in een vroeg stadium steeds weer leidt tot verkeerde keuzes en suboptimale oplossingen. Als je kwaad wilt spreken kan je zeggen dat aannemers er geen baat bij hebben die situatie te veranderen omdat ze er, nu en in de toekomst, geld aan verdienen.

De behoefte van organisaties aan een informatie-architect die kennis heeft van de informatie van een organisatie wordt snel groter. De laatste 25 jaar is het bedrijfsmiddel/de productiefactor ‘informatie’ ondergesneeuwd door de sterke ontwikkeling van IT-oplossingen. In de praktijk blijkt dat organisaties dit onderkennen, maar vaak nog niet weten wat ze ermee moeten doen. Zodra ze dat wel weten zal de invloed van de aannemers, software- en systeemhuizen, drastisch beperkt worden. De software- en systeemhuizen komen dan weer terug bij hun core-business: het aannemen van werk dat gedaan moet worden om gewenste oplossingen te realiseren. De praktijk laat zien dat aannemers dat steeds beter begrijpen en hard vechten om dit op korte termijn te voorkomen. De slimme aannemer weet ook dat dit een tijdelijk gevecht is en dat ze hun aannemersrol professioneel zullen moeten oppakken. Wordt het toch nog een complex van samenwerkende vaklieden.

Steven van ’t Veld is voorzitter van het Genootschap voor Informatie Architecten (GIA) en bestuurslid van SCIA