November 1999: ICT taskforce

Zie ook dit Word document

Veranderen is de tegenwoordige manier van leven. Vooral in de informatisering en de automatisering is dit de orde van de dag. In deze column wordt vanuit het zich vormende vakgebied rond informatie-architecturen ingegaan op aangedragen stellingen. De bedoeling is dat op deze stellingen gereageerd wordt zodat discussies ontstaan over en rond informatisering en automatisering. Het onderstaande is door de auteur op eigen titel geschreven en dient niet gezien te worden als de mening van het GIA.

Op 19 oktober jongstleden heeft de door het Kabinet ingestelde ICT Task Force gerapporteerd. De opdracht luidde acties te definiëren die helpen de groter wordende tekorten aan ICT'ers op te lossen. Samengevat stelt de ICT Task Force in het rapport 'Deltawerkers voor de digitale delta' het volgende:

'Er is een sterk groeiend tekort aan ICT'ers (elk jaar 15.000 ICT'ers meer tekort). Dit tekort wordt veroorzaakt doordat de instroom uit het onderwijs en andere beroepsgroepen niet voldoende is. Dit tekort wordt als ernstig gekwalificeerd. Om op korte termijn oplossingen te bieden wordt voorgesteld om nieuwe en productieve verbindingen tussen onderwijs en bedrijven te leggen. Verder dient een effectiever gebruik gemaakt te worden van het schaarse arbeidspotentieel. Concreet:

• Verbeter het imago van en de beeldvorming rond ICT zodat meer mensen ICT'er willen worden.
• Zorg dat meer vrouwen en allochtonen in de ICT gaan werken. School vluchtelingen in de ICT en versoepel de regels voor het krijgen van werkvergunningen voor ICT'ers die van buiten Europa naar Nederland komen.
• Zorg voor meer en beter ICT onderwijs. Zorg ook voor ICT-onderwijs in niet-ICT-onderwijs.'

Als je deze aanbeveling oppervlakkig leest, lijkt er een oplossing geboden te worden voor een moeilijke situatie. Verdiep je je echter in de materie, dan val je snel van de ene verbazing in de andere. Dan is plotseling helemaal niet duidelijk meer wat nu het probleem is, en wat de oplossing. De vraag rijst dan snel wat er aan de hand is. Slaat de commercie hier ook al toe? Laten we eerst de feiten eens op een rij zetten.

De ICT Task Force is in mei 1999 ingesteld op basis van aanbevelingen in het rapport 'Werken aan ICT'. Dit rapport is in maart 1999 uitgebracht door het ministerie van Economische Zaken (onder Vos-nr: 24R95). De basis voor dit rapport was het onderzoeksrapport 'Onderzoek tekort aan informatici' (dd. december 1998), dat door PricewaterhouseCoopers in opdracht van dat ministerie is opgesteld.

In het onderzoeksrapport van PricewaterhouseCoopers wordt een ICT'er gezien als iemand die in de ICT werkt, ongeacht of hij/zij informatica gestudeerd heeft. Men schat dat er in 1998 in totaal 170.000 ICT'ers waren. De onderzoekers schatten dat dit aantal per jaar met 21.900 ICT'ers zou moeten groeien. Voor deze groei worden redenen als het millennium, de introductie van de euro en, mede vanwege deze twee redenen, een in te halen hoeveelheid achterstallig werk opgegeven. Meer redenen worden gevonden in dat er technisch steeds meer mogelijk wordt en dat de systemen steeds complexer worden. Deze situatie wordt als gelijksoortig gezien met de situatie in een aantal andere landen.

Verder wordt gesteld dat er in 1998 in totaal 6400 ICT'ers bij komen, en dat dit getal in 2003 opgelopen is tot 12.750. Met een groei van 21.900 per jaar levert dit dus een groot tekort op. Dan wordt geconcludeerd dat er meer mensen opgeleid zullen moeten worden om dit tekort in te dekken. Men stelt voor dit te doen door ICT te introduceren in niet-ICT-opleidingen, de opleidingen aantrekkelijker te maken voor vrouwen, door her- en bijscholing, door instroom van ICT-talent uit het buitenland en het door de overheid laten ontwikkelen van functieprofielen.

In het onderzoeksrapport blijkt de huidige groei in een rechte lijn geëxtrapoleerd te worden. Dit is verbazingwekkend omdat door diverse mensen toch een kentering van deze groei voorspeld wordt. In het rapport zelf wordt nog wel iets gezegd over de conjunctuurgevoeligheid van de ICT-dienstverlening, maar daar wordt verder geen rekening mee gehouden. De huidige hoogconjunctuur kan kennelijk niet stuk. Het is dan ook aanvechtbaar of de situatie op deze manier gepostuleerd mag worden.

Het rapport van PricewaterhouseCoopers is het resultaat van een aanvullend onderzoek. Dat onderzoek is uitgevoerd om de constatering van de Adviesraad voor Wetenschaps- en Technologiebeleid te staven dat er in Nederland een structureel tekort aan informatici is. In het rapport 'Werken aan ICT', waarvan het onderzoeksrapport een onderdeel is, staat verder dat het Kabinet het eens is met de constatering van de Adviesraad. Zij spreken daarbij uit dat er meer samenwerking en betere afstemming tussen bedrijven en onderwijs dient te komen. De overheid zal daarbij katalyseren. Als oplossingen zag het Kabinet in maart al:

• Verbetering van het imago van ICT
• Het beter aansluiten van de opleidingen op de arbeidsmarkt
• Het betrekken van nieuwe doelgroepen bij de ICT.

Op basis van deze constatering is daarom de voornoemde ICT Task Force ingesteld. Het in de opdracht geformuleerde doel was om 'publiek-private projecten te initiëren die een oplossing moeten bieden voor het groeiende tekort aan ICT'ers'.

Onder leiding van Ton Risseeuw, voorheen topman van Getronics, kwalificeert de ICTTask Force in 'Deltawerkers voor de digitale delta' het tekort aan informatici dus als ernstig. De inzet van ICT wordt gezien als de centrale voorwaarde om in de mondiale economie een onderscheidend concurrentievoordeel te kunnen behouden. Het tekort wordt zelfs nog hoger geschat dan in het rapport 'Werken aan ICT': 30.000 mensen per jaar meer nodig, met een instroom van 3000 per jaar.

De drie voorgestelde projecten (imagoverbetering, omscholing en onderwijs) ontlokten de mondelinge reactie van ministers Jorritsma en Hermans dat de ICT-industrie rijk genoeg is om hier zelf in te investeren. Misschien niet geheel onterecht. Deze opzet en aanpak kan immers ook heel goed gezien worden als de basis voor een puur commerciële activiteit: geld verdienen voor bedrijven die ICT en/of ICT-diensten verkopen.

De verbazing begint in feite al met de inhoud van het PricewaterhouseCoopers-rapport. Zij hebben een directe extrapolatie van de huidige groei gerapporteerd. En dat is eigenlijk ongelofelijk als je kijkt naar wat er in werkelijkheid aan de hand is.

De praktijk leert dat er op dit moment, afgezet tegen de resultaten, gemiddeld veel te veel geld en energie aan de inzet van informatie- en communicatietechnologie wordt besteed. Een belangrijke reden daarvoor is dat nauwelijks structureel nagedacht wordt voordat men ICT aankoopt. Hoe vaak komt het niet voor dat men allerlei software heeft die dezelfde functionaliteit biedt? Hoe vaak komt het niet voor dat minder dan 20 procent van de functionaliteit van de software gebruikt wordt? En hoe vaak komt het voor dat heel veel moeite gedaan wordt om achteraf na te denken over aansluitingen tussen software die, als men dat vooraf op een rij had gezet, helemaal niet moeilijk zou zijn geweest? Hoe vaak komt het niet voor dat het ontwikkelen van software twee, drie keer of soms zelfs meer dan tien keer zo duur is als van tevoren ingeschat was? Of ten aanzien van wat het eigenlijk had moeten kosten?

In deze situatie wordt dan een rapport uitgebracht dat de huidige praktijken direct extrapoleert. Het stelt bovendien dat er een steeds groter tekort ontstaat en ontstaan is aan mensen die kennelijk op dezelfde kosten- en energieverslindende voet door moeten gaan. Men onderkent daarbij overigens wel een vraag naar meer contextbewuste informatici. Kennelijk geen mensen die structureel nadenken over informatie in organisaties, maar mensen die zich bewust zijn van de context van een informatievoorziening. Mensen die dus weten hoe ze technologie naar organisaties kunnen vertalen. Dat komt neer op het aloude: we hebben een oplossing en daar vinden we het probleem bij.

Architecten als oplossing

Laten we eens op een totaal andere manier rekenen. In Nederland kennen we naar schatting enkele tientallen ervaren informatie-architecten. Deze specialisten zorgen ervoor dat wat een organisatie aan ondersteuning door ICT nodig heeft, eerst goed op een rij wordt gezet. En wel zonder dat over de inzet van die technologie zelf nagedacht wordt. Zij maken de bovengenoemde twee, drie, tien of meer keer zo dure inzet van ICT regelmatig mee. Er is dan ook geen behoefte aan meer contextbewuste ICT'ers, er is een grote behoefte aan mensen die kunnen neerzetten wat informatie in een organisatie is. Zij kunnen met die kennis voor organisaties echt onderhandelen met ICT-leveranciers. En zo kunnen de kosten van de inzet van ICT vaak drastisch teruggebracht worden. En dat alleen omdat we precies, of in ieder geval goed genoeg weten wat aangeschaft moet worden.

Om een voorbeeld te geven: waarom zouden ICT'ers bedrijfsprocessen in kaart moeten brengen als een organisatie om software vraagt? Bestaat er dan geen gilde meer van organisatiespecialisten die daarvoor opgeleid zijn? Sterker nog, een ICT'er denkt in andere structuren dan iemand die geleerd heeft wat een bank, een verzekeringsmaatschappij of een producent van consumer electronics is. ICT is een oplossing voor problemen in de informatievoorziening, een middel. Een organisatie kan maar beter eerst zelf uitzoeken wat ze nu werkelijk nodig heeft voordat ICT'ers vertellen hoe een en ander georganiseerd dient te worden zodat de technologie goed aansluit!

We rekenen nog wat verder. De praktijk leert dat de verhouding informatie-architect - ICT'er in een organisatie zo tussen de 1 op 20 en 1 op 50 ligt. Dat wil zeggen dat een ervaren informatie-architect het werk van gemiddeld 20 tot 50 ICT'ers kan aansturen. Met de bovenstaande overschrijdingen in het achterhoofd zou daardoor het werk van die ICT'ers naar verwachting met minimaal 25 tot 50 procent kunnen afnemen. Informatie-architecten kunnen er immers voor zorgen dat minder inzet van ICT nodig is. En zij kunnen er ook voor zorgen dat wat er aan ICT ingezet wordt beter op elkaar aansluit, en dus veel eenvoudiger te onderhouden is. Als je met dit soort factoren rekening houdt, zijn er bij een gelijkblijvende totale werklast dan wel prestatie feitelijk minder ICT'ers nodig dan nu. Niet meer, zoals nu aangenomen wordt. Dus ook geen groeiend tekort.

Dit soort cijfers is op dit moment praktisch niet realiseerbaar. Er zijn immers maar enkele tientallen ervaren informatie-architecten. Er zouden er, uitgaande van 170.000 ICT'ers, 3400 tot 8.500 nodig zijn. En die mensen zouden dus 25 tot 50 procent van het werk van ICT'ers wegnemen (nogmaals: bij gelijkblijvende werklast/prestatie). Daarbij komt nog dat de huidige informatiesystemen gemiddeld gewoon niet goed in elkaar zitten: te groot, te veel aangepast en aangebouwd, verouderd enzovoort. En voordat we dat alles weggewerkt hebben zijn we een groot aantal jaren verder...

Maar waarom wordt geen rekening gehouden met dit soort kwalitatieve argumenten? Wordt het geen tijd om mensen te gaan scholen in het nadenken over informatie in organisaties? Natuurlijk snijdt dat uiteindelijk in op de omzet van de ICT-dienstverleners. Een wijze 'klant' zal immers zijn architecten niet bij hetzelfde bureau halen als waar hij zijn ICT'ers haalt. Het normale verschil tussen architecten en aannemers. Maar beter nog, een wijze organisatie zal de architecten binnenshuis willen hebben en houden. Zij hebben immers de kennis over de werkelijke toegevoegde waarde van de informatievoorziening voor die organisatie. En tegenwoordig is wat je weet, de beschikbare kennis dus, de voorsprong die je als organisatie nodig hebt.

de wereld zit niet te wachten op nog meer ICT'ers: er zijn eerder mensen nodig die weten hoe ze moeten nadenken over informatie in organisaties

Het grote punt rond de activiteiten van de ICT Task Force is dat alleen naar kwantiteit en niet naar kwaliteit gekeken is. En daarmee blijft een aantal van de werkelijke vraagstukken verborgen. Volgens mij zit de wereld niet te wachten op nog meer ICT'ers. Je zult veel meer mensen nodig hebben die weten hoe ze na moeten denken over de informatievoorziening, lang voordat technologie aan de orde komt. Natuurlijk dien je daarbij je ogen niet te sluiten voor de mogelijkheden van de technologie. Het is echter heel belangrijk om eerst te zorgen dat je weet wat de technologie voor je zal betekenen voordat je haar inzet.

Met als volgende stadium de voorliggende aanbevelingen van de ICT Task Force wordt het gestelde eigenlijk een self-fulfilling prophecy: mensen, ICT'ers, die niet geleerd hebben om in termen van informatie na te denken, creëren oplossingen voor problemen in de informatievoorziening die niet of nauwelijks passen bij een organisatie of bij de rest van de informatie infrastructuur. En daarmee ontstaat weer meer werk, en dus een groter tekort aan ICT'ers. Een vicieuze cirkel, die niet, ja zelfs juíst niet meewerkt aan de door de ICT Task Force aangehaalde voorsprong en daarmee niet echt dat onderscheidend concurrentievoordeel zal geven.

In Nederland bestaan dus naar schatting enkele tientallen ervaren informatie-architecten. Die kunnen dit probleem niet oplossen. Er bestaan ook nauwelijks opleidingen op dat gebied. Er zijn alleen wat kleine bureaus die daarmee bezig zijn. In de bestaande opleidingen, en ik bedoel zowel het (post)beroeps-, het (post)universitaire als het commerciële onderwijs, wordt eigenlijk alleen ICT gedoceerd. Zoals aangegeven is dit soort opleidingen ook niet gewenst voor ICT-dienstverleners. Informatie-architecten kunnen en zullen de omzet immers verkleinen. Misschien is dit wel een richting waarin het Kabinet kan denken om het geschetste probleem structureel aan te pakken...